शास्त्रकोषः

इडया कर्षयेद् वायुं बाह्यं षोडशमात्रया ।

धारयेत् पूरितं योगी चतुष्षष्ट्या तु मात्रया ॥(देवीभागवतम् ७.३५.१५-१६)

ಇಡಾನಾಡಿಯಿಂದ (ಮೂಗಿನ ಎಡರಂಧ್ರದಿಂದ) ಬಾಹ್ಯವಾಯುವನ್ನು ಹದಿನಾರು ಮಾತ್ರಾಕಾಲ ಒಳಕ್ಕೆಳೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಇದನ್ನು ’ಪೂರಕ’ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ತುಂಬಿಸಿಕೊಂಡ ವಾಯುವನ್ನು ಅರವತ್ತನಾಲ್ಕು ಮಾತ್ರಾಕಾಲ ಧರಿಸಬೇಕು. ಇದನ್ನು ’ಕುಂಭಕ’ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ.

इडानाडी से (नासिका के बायें रन्ध्र से) बाह्य वायु को सोलह बार अंदर लेना चाहिए । इसको ’ पूरक ’ कहते है । भरे हुए वायु को चौसठ बार बाहर छोडना चाहिए । इसको ’कुम्भक’ कहते है ।

Inhaling the air from Idaanadi (The left pore of our nose) for 16 times is called Pooraka. Exhaling the air taken inside 64 times is called Kumbhaka.

शास्त्रकोषः

जिह्वामूले तु कुः प्रोक्तो दन्त्योष्ठ्यो  वः स्मृतो बुधैः ।

ए ऐ तु कण्ठतालव्या ओ औ कण्ठोष्ठजौ स्मृतौ ॥(पाणिनीयशिक्षा १८)

ಕಕಾರ ಮತ್ತು ಖಕಾರಗಳ ಹಿಂದೆ ವಿಸರ್ಗವಿದ್ದಲ್ಲಿ ಆ ವಿಸರ್ಗದ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ಜಿಹ್ವಾಮೂಲ, ವಕಾರದ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ದಂತ ಮತ್ತು ಓಷ್ಠ(ತುಟಿ), ಏಕಾರ ಮತ್ತು ಐಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ಕಂಠತಾಲು. ಓಕಾರ ಮತ್ತು ಔಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ಕಂಠೋಷ್ಠವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ककार या खकार से पहले स्थित विसर्ग को जिह्वामूलीय कहते हैं । उसका स्थान जिह्वामूलीय है । वकार का स्थान दांत और होंठ हैं । ए और ऐ का स्थान कण्ठतालु तथा ओ और औ का स्थान कण्ठोष्ठ है ।

The visarga which lies before the ककार and खकार  is called as जिह्वामूलीय. Its place is jihvaamooleeya itself. The place of  व is teeth and the lips. The places of ए and ऐ are throat and taalu whereas, throat and lips are the utterance places of the letters ओ,औ. 

शास्त्रकोषः

कण्ठ्यावहाविचुयशास्तालव्या ओष्ठजावुपू ।

स्युर्मूर्धन्या ऋटुरषा दन्त्या लृतुलसाः स्मृताः ॥(पाणिनीयशिक्षा १७)

ಅಕಾರ, ಕವರ್ಗ, ಹಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ಕಂಠ. ಇಕಾರ, ಚವರ್ಗ, ಯಕಾರ, ಶಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನ ತಾಲು. ಉಕಾರ, ಪವರ್ಗಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ಓಷ್ಠ (ತುಟಿ). ಋಕಾರ, ಟವರ್ಗ, ರ(ರೇಫ), ಷಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನ ಮೂರ್ಧಾ. ಲೃಕಾರ, ತವರ್ಗ, ಲಕಾರ, ಸಕಾರಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನ ದಂತ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. 

अकार, कवर्ग और हकार का उच्चारणस्थान कण्ठ है । इकार, चवर्ग, यकार और शकार का स्थान तालु है । उकार और पवर्ग का स्थान होंठ है । ऋकार, टवर्ग, रेफ और षकार का स्थान मूर्धा है । लृकार, तवर्ग, लकार, सकार का स्थान दांत हैं ।

The uttterence places of letters are as follows-

अ,कवर्ग,ह – throat

इ,चवर्ग,य,श- taalu

उ, पवर्ग- lips

ऋ, टवर्ग, र, ष- moordhaa

लृ, तवर्ग,ल,स- teeth

शास्त्रकोषः

हकारं पञ्चमैर्युक्तम् अन्तस्थाभिश्च संयुतम् ।

औरस्यं तं विजानीयात् कण्ठ्यमाहुरसंयुतम् ॥(पाणिनीयशिक्षा १६)

ಹಕಾರದ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನವು ಕಂಠವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ವರ್ಗದ ಅಂತಿಮ ಅಕ್ಷರದೊಂದಿಗೆ   ಅಥವಾ ಅಂತಸ್ಥವರ್ಣಗಳ(ಯ, ರ, ಲ, ವ) ಜೊತೆಗೆ ಹಕಾರಯುಕ್ತವಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ  ಅದರ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನವು ಹೃದಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ (ಬ್ರಹ್ಮ, ವಹ್ನಿ ಇತ್ಯಾದಿ) .

हकार का मूलस्थान कण्ठ है । लेकिन यदि वह वर्ग के अन्तिम वर्ण के साथ अथवा अन्तस्थ वर्णों के साथ युक्त हो जाए, तो उसका स्थान उर हो जाता है । (यथा- ब्रह्मा, वह्निः, जिह्वा)

The utterance place of the letter ह is throat. Moreover, if it joins with the last letters of vargas or the anthastha letters, its sthaana gets changed to chest. (ex.- ब्रह्मा, वह्निः, जिह्वा)

शास्त्रकोषः

अष्टौ स्थानानि वर्णानाम् उरः कण्ठः शिरस्तथा ।

जिह्वामूलश्च दन्ताश्च नासिकोष्ठौ च तालु च ।।(पाणिनीयशिक्षा १३)

ಹೃದಯ, ಕಂಠ, ಶಿರಸ್ಸು, ಜಿಹ್ವಾಮೂಲ, ದಂತ, ನಾಸಿಕ, ತುಟಿ, ತಾಲು ಇವು ವರ್ಣಗಳ ಎಂಟು  ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನಗಳು.

वर्णों के ८ उच्चारणस्थान हैं – उर, कण्ठ, मस्तिष्क, जिह्वामूल, दाँत, नाक, होंठ तथा तालु ।

There are 8 places of utterance of letters. Chest, throat, head, jihvaamool, teeth, nose, lips and taalu.

शास्त्रकोषः

उदात्तश्चानुदात्तश्च स्वरितश्च स्वरास्त्रयः ।

ह्रस्वो दीर्घः प्लुत इति कालतो नियमा ह्यचि ॥(पाणिनीयशिक्षा ११)

ಅಚ್ ವರ್ಣಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವರ ಹಾಗೂ ಕಾಲ ಎಂದು ಎರಡು ಭೇದಗಳಿವೆ. ಸ್ವರದಲ್ಲಿ ಉದಾತ್ತ, ಅನುದಾತ್ತ, ಸ್ವರಿತ ಎಂಬುದಾಗಿ ಮೂರು ಭೇದಗಳು, ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹ್ರಸ್ವ-ದೀರ್ಘ-ಪ್ಲುತ ಎಂಬುದಾಗಿ ಮೂರು ಭೇದಗಳು ಇವೆ.

स्वरवर्णों में स्वरभेद से उदात्त, अनुदात्त और स्वरित यह तीन भेद हैं । कालभेद से ह्रस्व, दीर्घ और प्लुत यह तीन भेद हैं ।

The swara letters are divided into udaatta, anudaatta, and swarita according to swara. They are also divided as hrasva, deergha and pluta according to the difference of time during the utterance of letters. 

शास्त्रकोषः

स्वरा विंशतिरेकश्च स्पर्शानां पञ्चविंशतिः ।

यादयश्च स्मृता ह्यष्टौ चत्वारश्च यमाः स्मृताः ॥(पाणिनीयशिक्षा ४)

೨೧ ಸ್ವರಗಳು, ೨೫ ಸ್ಪರ್ಶವರ್ಣಗಳು, ಯ-ರ-ಲ-ವ ಇತ್ಯಾದಿ ೮ ವರ್ಣಗಳು, ೪ ಯಮವರ್ಣಗಳು  ಹೇಳಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

२१ स्वर, २५ स्पर्शवर्ण, य व र ल इत्यादि ८ वर्ण तथा ४ यमवर्ण बताए गये हैं । 

There are 21 swar, 25 sparsha letters, 8 yaadi letters, and 4 yama letters. 

शास्त्रकोषः

त्रिषष्टिश्चतुःषष्टिर्वा वर्णाः शम्भुमते मताः ।

प्राकृते संस्कृते चापि स्वयं प्रोक्ताः स्वयम्भुवा ॥(पाणिनीयशिक्षा ३)

ಪ್ರಾಕೃತದಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ೬೩ ಅಥವಾ ೬೪ ವರ್ಣಗಳು ಇವೆ ಎಂಬುದಾಗಿ ಸ್ವಯಂ ಶಿವನೇ ನುಡಿದಿದ್ದಾನೆ.

भगवान शिव ने प्राकृत और संस्कृत भाषा में ६३ अथवा ६४ वर्ण बताए हैं ।

Lord Shiva has instructed 63 or 64 letters in prakrit and samskrit language.

शास्त्रकोषः

कन्दोर्ध्वे कुण्डली शक्तिरष्टधा कुण्डलाकृतिः ।

ब्रह्मद्वारमुखं नित्यं मुखेनाच्छाद्य तिष्ठति ॥(योगतरङ्गिणी १.४७)

ಸಕಲನಾಡಿಗಳ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನದ (ಕಂದದ) ಮೇಲ್ಬಾಗದಲ್ಲಿ ಕುಂಡಲಿನೀಶಕ್ತಿಯು ಎಂಟು ಸುರುಳಿಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುವುದು. ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತಿಗೆ ದ್ವಾರವಾಗಿರುವ ಸುಷುಮ್ನಾನಾಡಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವನ್ನು ಸರ್ವದಾ ತನ್ನ ಮುಖದಿಂದ ಮುಚ್ಚಿರುತ್ತದೆ.

सभी नाडियों के उत्पत्तिस्थान के ऊर्ध्वभाग में कुण्डलिनी शक्ति आठ नलिकाओंका आकार में है । ब्रह्मज्ञान की प्राप्ति लिये द्वारभूत जो सुषुम्ना नाडी है, उसके प्रवेशद्वार को कुण्डलिनी सदा स्वमुख से बंद कराए रखती है ।

The Kundalini power lies in 8 tubular shapes at the upper portion of productive part of all the nerves. The sushumna nerve which is the doorway for Brahmajnana, is being closed ever by the Kundalini. 

शास्त्रकोषः

इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्ना च तृतीयका ।

गान्धारी हस्तिजिव्हा च पूषा चैव यशस्विनी ।

अलम्बुसा कुहूरत्र शङ्खिनी दशमी स्मृता ॥(ध्यानबिन्दूपनिषत् ५३)

ನಮ್ಮ ಶರೀರದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಹತ್ತು ನಾಡಿಗಳು ಇವು- ಇಡಾ, ಪಿಂಗಳಾ, ಸುಷುಮ್ನಾ, ಗಾಂಧಾರೀ, ಹಸ್ತಿಜಿಹ್ವಾ, ಪೂಷಾ, ಯಶಸ್ವಿನೀ, ಅಲಂಬುಸಾ, ಕೂಹೂ, ಶಂಖಿನೀ.

हमारे शरीर में स्थित प्रधान नाडियाँ यह है । इडा, पिङ्गला, सुषुम्ना, गान्धारी, हस्तिजिह्वा, पूषा, यशस्विनी, अलम्बुसा, कुहू, शंखिनी.  

10 important Nadis present in our body are Ida, Pingala, Sushumna, Gandhaari, Hastijihva, Poosha, Yashasvini, Alambusa, Kuhoo, Shankhini. 

शास्त्रकोषः

ऊर्ध्वं मेढ्रादधो नाभेः कन्दो योऽस्ति खगाण्डवत् ।

तत्र नाड्यः समुत्पन्नाः सहस्राणि द्विसप्ततिः ॥

तेषु नाडीसहस्रेषु द्विसप्ततिरुदाहृताः ।

प्रधानाः प्राणवाहिन्यो भूयस्तत्र दश स्मृताः ॥(ध्यानबिन्दूपनिषत् ५१-५२)

ನಮ್ಮ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ನಾಭಿಯ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗುಹ್ಯಪ್ರದೆಶದ ಮೆಲ್ಭಗದಲ್ಲಿ ಪಕ್ಷಿಯ ಅಂಡವಿರುವ ಒಂದು ಪ್ರದೆಶವಿದ್ದು ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡುಸಾವಿರ ನಾಡಿಗಳು ಹೊರಹೊರಟು ಸಂಪೂರ್ಣ ವ್ಯಾಪಿಸುತ್ತದೆ.

       ಪ್ರಾಣವಾಹಿನಿಗಳಾದ ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡುಸಾವಿರ ನಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡು ನಾಡಿಗಳು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲೂ ಪ್ರಧಾನವಾದ ನಾಡಿಗಳು ಹತ್ತು.

हमारे शरीर में नाभि के नीचे और गुह्यप्रदेशसे उपरी भाग में पक्षी के अंड के जैसा जो भाग रहता है, उससें 72,000 नाडियाँ प्रसृत होकर संपूर्ण शरीर में व्याप्त हो जाती हैं । इन 72,000 प्राणवाहिनियों मे 72 प्रधान हैं । उन्में भी 10 प्रधान नाडियाँ हैं ।

Below the naval and at the upper part of our private body, there lies an egg shaped part in our body where lie the 72,000 nerves. They cover the whole body. The 72 of them are the important ones. The 10 of these 72 are the most significant ones.

शास्त्रकोषः

यमनियमासनप्राणायामप्रत्याहारधारणध्यानसमाधयोऽष्टावङ्गानि ।(पातञ्जलयोगसूत्रम् साधनपादः १.२)

ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿ ನಿರೋಧವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಅನುಸರಿಸಬೇಕಾದ ಎಂಟು ಸಾಧನಗಳು ಹೀಗಿವೆ 1.ಯಮ  2.ನಿಯಮ 3.ಆಸನ  4.ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ  5.ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರ  6.ಧಾರಣಾ  7.ಧ್ಯಾನ  8.ಸಮಾಧಿ.

यम, नियम, आसन, प्राणयाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान, समाधि  यह  योग के आठ अङ्ग हैं ।

Yama, Niyama, Asana, Pranayama, Pratyahara, Dharana, Dhyana, Samadhi,  are the limbs of  Yoga. 

शास्त्रकोषः

क्लेशमूलः कर्माशयो दृष्टादृष्टजन्मवेदनीयः। सति मूले तद्विपाको जात्यायुर्भोगाः। (पातञ्जलयोगसूत्रम् साधनपादः १२-१३)

ಅವಿದ್ಯೆ, ರಾಗದ್ವೇಷ ಮೊದಲಾದ ಕ್ಲೇಶಗಳೇ ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ ರೂಪದ ಮೂಲವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳು ವರ್ತಮಾನ ಜನ್ಮ ಹಾಗೂ ಮುಂದಿನ ಜನ್ಮದಲ್ಲಿ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಕರ್ಮದಫಲವಾಗಿ ಜನ್ಮ, ಆಯುಷ್ಯ ಹಾಗೂ ಸುಖ-ದುಃಖ ಅನುಭವವೂ ಲಭಿಸುವುದು. ಚಿತ್ತಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಕ್ಲೇಶಮೂಲವಿರುವಾಗಲೇ ಕರ್ಮದಫಲವು ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ, ಕ್ಲೇಶವು ನಶಿಸಿದಾಗ ಅಲ್ಲ.

अविद्या, राग और द्वेष इत्यादि  क्लेश हे पुण्य तथा पाप के मूल है । इन सारे क्लेशों का अनुभव वर्तमान जन्म और अगले जन्म में   होता है । कर्म के फलस्वरूप, जन्म, आयुष्य और सुख-दुख प्राप्त होते हैं । चित्तभूमि में  क्लेशों का मूल होते वक्त ही कर्म का फल प्राप्त होने लगता है, न कि क्लेश का नाश होते समय । 

The receptacle of works has its root in these pain-bearing obstructions, and their experience in this visible life, or in the unseen life. The root being there, the fruition comes (in the form of) species , life , and expressions of pleasure and pain.

शास्त्रकोषः

स्वरसावाही विदुषोऽपि तथा रूढोऽभिनिवेशः।(पातञ्जलयोगसूत्रम् . ९)    

ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಜೀವಿಯೂ ಹಿಂದೆ ಮರಣವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿರುವುದರಿಂದ “ನಾನು ಇಲ್ಲದಂತಾಗದಿರಲಿ, ನಾನು ಇರುವಂತಾಗಲಿ” ಎಂಬ ಆಶೆಯು ಸ್ವಾಭಾವಿಕವಾಗಿಯೇ ಹರಿಯುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಇದೇ 'ಅಭಿನಿವೇಶ'.ಪಂಚಕ್ಲೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಅಭಿನಿವೇಶವೂ ಒಂದು. 

Flowing through its own nature, and established even in the learned, is the clinging  to life. 

हर कोई मानव जन्म मे पहले मरण का अनुभव करता ही है । मेरे अस्तित्व का अभाव न हो, मेरा अस्तित्व हो इसप्रकार की इच्छाएं निर्माण होने का स्वभाव ही 'अभिनिवेश' है ।