शास्त्रकोषः

न शक्यते मनो जेतुं विना युक्तिमनिन्दिताम् ।

अङ्कुशेन विना मत्तो यथा दुष्टमतङ्गजः ।

अध्यात्मविद्याधिगमः साधुसङ्गतिरेव च ।

वासना संपरित्यागः प्राणस्पन्दनिरोधनम् ।

एतास्ता युक्तयः पुष्टाः सन्ति चित्तजये किल ॥ (मुक्तिकोपनिषत् २.४३-४५)

ಮದವೇರಿದ ದುಷ್ಟಸಲಗವನ್ನು ಅಂಕುಶವಿಲ್ಲದೇ ನಿಗ್ರಹಿಸುವುದಸಾಧ್ಯ. ಹಾಗೆಯೇ ಯೋಗ್ಯ ಯುಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸದೆ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಜಯಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆತ್ಮವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಅಭ್ಯಸಿಸುವುದು, ಸಾಧುಜನಗಳ ಸಹವಾಸ, ವಾಸನೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವುದು, ಪ್ರಾಣವಾಯುವಿನ ನಿಗ್ರಹ – ಇವಿಷ್ಟು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಜಯಿಸಲು ಸಮರ್ಥವಾದ ಉಪಾಯಗಳಾಗಿವೆ.

उन्मत्त हाथी का अंकुश के बिना निग्रहण करना साध्य नही हैं । वैसे ही योग्य युक्तियों का उपयोग न किये हुए मन के उपर विजय पाना असाध्य  हैं । आत्म विद्या का अभ्यास करना, साधुजनों का सत्संग, वासनाओं का परित्याग, प्राणक्रिया का निग्रह यह सब मन पर विजय पाने के समर्थ उपाय हैं । 

Controlling a ferocious elephant without a goad is impossible. Similarly, controlling our mind without the use of proper ticks is not possible. Learning the self knowledge of one’s  soul, expressing  the company of good people,  leaving our Vaasanas, control over the breath, are the proper means of winning the control over the mind.